Η νομικο-πολιτική θέση της Ελληνικής μειονότητας στην Αλβανία

Με αφορμή την πρόσφατη τραγική απώλεια του Κωνσταντίνου Κατσίφα,  Έλληνα Βορειοηπειρώτη που ζούσε στην Αλβανία, είναι ιστορικά επιβεβλημένο και δικαιο-πολιτικά λυσιτελές και καθοριστικό να υπενθυμιστεί το νομικό καθεστώς διαβίωσης των Ελλήνων στην Αλβανία, καθεστώς που καθιστά απολύτως ευκρινές και το ευρύτερο πλαίσιο της εκεί εθνικής, πολιτικής και κοινωνικής τους κατάστασης. Μάλιστα το πλαίσιο αυτό είναι καθολικά αναγνωρισμένο από την Αλβανία, η οποία δεσμευτικά οφείλει να σέβεται απαρεγκλίτως όλες τις πτυχές και διαστάσεις του.

Καταρχάς, ήδη από το 1921 με τη Διακήρυξη της Κοινωνίας των Εθνών (Γενεύη) για την Προστασία των δικαιωμάτων των Μειονοτήτων, η Αλβανία αναγνώρισε, δίνοντας μάλιστα υπερσυνταγματική ισχύ στο περιεχόμενο της Διακήρυξης, την προστασία της ζωής και της ελευθερίας όλων των κατοίκων της Χώρας και δη χωρίς διάκριση ένεκα της καταγωγής, της εθνικότητας, της γλώσσας, της φυλής ή της θρησκείας τους. Μάλιστα στο άρθρο 3 της εν λόγω Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου Πράξης προβλεπόταν ότι πρόσωπα που είχαν τη συνήθη διαμονή τους στην Αλβανία θα μπορούσαν να επιλέξουν εντός 2ετίας από την Διακήρυξη να αποκτήσουν, μαζί με τις συζύγους τους και τα ανήλικα τέκνα τους, την αλβανική υπηκοότητα, ενώ σε διαφορετική περίπτωση θα κατοχύρωναν και θα είχαν στο διηνεκές τη δική τους εθνική ταυτότητα.

Από εκείνο το αρχικό χρονικό σημείο η Αλβανία έχει αφενός μεν παράξει δικά της νομοθετήματα και αναγνωρίζει στην εσωτερική έννομη τάξη της τα δικαιώματα της ελληνικής εθνικής μειονότητας αλλά και των λοιπών μειονοτήτων, αφετέρου δε έχει αποδεχθεί και επικυρώσει διεθνείς Συνθήκες που με νομική ευκρίνεια και απολυτότητα προστατεύουν τις εθνικές μειονότητες, όπως είναι η ελληνική στην Αλβανία. Ειδικότερα:

Στο άρθρο 15 του αλβανικού Συντάγματος τονίζεται ότι τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα είναι απαραβίαστα και αναπαλλοτρίωτα και στο άρθρο 16 προβλέπεται ότι τα δικαιώματα αυτά τα απολαύουν τόσο οι Αλβανοί υπήκοοι, όσο και οι μη έχοντες την αλβανική υπηκοότητα, ενώ στο άρθρο 4 του εφαρμοστικού Νόμου για τις συνταγματικές ρυθμίσεις υπερθεματίζεται ότι η Αλβανία αναγνωρίζει και εγγυάται τις ατομικές ελευθερίες και τα θεμελιώδη δικαιώματα των ατόμων που ανήκουν σε εθνικές μειονότητες.

Περαιτέρω, στο άρθρο 26 του αλβανικού Νόμου 7692/1993 για τις θεμελιώδεις ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα διασφαλίζεται ότι χωρίς καμία διάκριση και με πλήρη ισότητα οι μειονότητες μπορούν να εκφράζονται ελεύθερα εντός της αλβανικής επικράτειας, να διατηρούν και να αναπτύσσουν την εθνική, πολιτιστική, θρησκευτική και γλωσσική τους ταυτότητα και να διαφυλάσσουν την κληρονομιά και τα συμφέροντα τους.

Στον δε Νόμο για την προστασία κατά των διακρίσεων (Ν. 10221/2010) αναφέρεται ότι οποιαδήποτε διάκριση, αποκλεισμός ή περιορισμός στηριζόμενος μεταξύ άλλων και στην εθνότητα προσώπου ή ομάδας προσώπων απαγορεύεται κατηγορηματικά στην Αλβανία. Στον Νόμο αυτόν μάλιστα θεσπίζεται και ο θεσμός του Επιτρόπου για την προστασία κατά των διακρίσεων, ο οποίος επιβλέπει, ελέγχει και φροντίζει για την διαφύλαξη των δικαιωμάτων των οντοτήτων που δεν πρέπει να υφίστανται οποιεσδήποτε διακρίσεις, ανάμεσα στις οποίες συγκαταλέγονται και οι εθνικές ή εθνοτικές διακρίσεις.

Ούτως ή άλλως πάντως, ο αλβανικός Νόμος 10.129/2009 προβλέπει (άρθρο 58) ότι τα τέκνα εκ της γεννήσεως τους λαμβάνουν την εθνικότητα (nationality) των γονέων τους και αυτή είναι αμετάκλητη, με την έννοια ότι δεν μπορεί να αλλάξει ή να τους αφαιρεθεί. Συνεπώς, τα τέκνα της ελληνικής μειονότητας στην Αλβανία είναι από τη γέννηση τους και παραμένουν Έλληνες το δίχως άλλο.

Επιπρόσθετα και ίσως καθοριστικότερα για το διεθνές κύρος και status της Αλβανίας στην Παγκόσμια Κοινότητα, η Χώρα αυτή έχει υιοθετήσει και καταστήσει έτσι αναπόσπαστο κομμάτι της εσωτερικής δικαιϊκής της τάξης, μια σειρά από διεθνούς βεληνεκούς νομοθετήματα, που την υποχρεώνουν αναντίλεκτα και δεσμευτικά να σέβεται την ύπαρξη και τα δικαιώματα των μειονοτήτων. Σταχυολογώντας:

Η Διακήρυξη του ΟΗΕ (1992) για τις Μειονότητες (United Nations Minorities Declaration), που έχει υπογραφεί και από την Αλβανία, αναφέρει στο άρθρο 1 ότι τα έθνη οφείλουν να προστατεύουν την εθνική ή ενθοτική, πολιτιστική, θρησκευτική και γλωσσική ταυτότητα των μειονοτήτων, που διαβιούν στο έδαφος τους.

Στο άρθρο 27 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Αστικά και Πολιτικά Δικαιώματα (International Covenant on Civil and Political Rights), καταγράφεται ότι στα κράτη όπου υφίστανται εθνικές, θρησκευτικές ή γλωσσικές μειονότητες, δεν θα πρέπει να καθίσταται αντικείμενο αρνήσεως το δικαίωμα των μελών μιας τέτοιας μειονότητας να απολαμβάνουν την κουλτούρα τους, να εξασκούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα και να χρησιμοποιούν τη δική τους γλώσσα.

Με πανομοιότυπη δε διατύπωση προστατεύει τις εθνικές μειονότητες και η Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ανθρώπων που ανήκουν σε εθνικές ή εθνοτικές, θρησκευτικές και γλωσσικές μειονότητες (1992, United Nations Declaration on the Rights of Persons belonging to Nation or Ethnic, Religious and Linguistic Minorities).

Περαιτέρω, η Συνθήκη-Πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των εθνικών μειονοτήτων (Council of Europe Framework Convention for the protection of national minorities) στο άρθρο 7 κατοχυρώνει το δικαίωμα κάθε ατόμου που ανήκει σε εθνική μειονότητα να συνεταιρίζεται και να συναθροίζεται και να εκφράζει ελεύθερα τη σκέψη, τη συνείδηση και τη θρησκευτική του πίστη.

Αλλά και το καταληκτικό έγγραφο του Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη (Organization for Security and Co-operation in Europe, Copenhagen Document of 1990), στο οποίο η Αλβανία εμφανίζεται ως ‘‘παρατηρητής’’ και εν συνεχεία το ενσωμάτωσε στο Δίκαιο της, εξασφαλίζει την προστασία και τον σεβασμό μιας ευρείας γκάμας ανθρωπίνων δικαιωμάτων και επεκτείνει την κανονιστική του εφαρμογή (σημ. 25.4 και κυρίως σημείο 31) και στις εθνικές μειονότητες.

Όλα τα παραπάνω δεν αφήνουν την παραμικρή αμφιβολία ότι η ελληνική μειονότητα, που είναι επισήμως και διεθνώς αναγνωρισμένη και από την ίδια την Αλβανία, θα πρέπει να τυγχάνει του απολύτου σεβασμού και του εκεί επίσημου κράτους και να ενασκεί ακώλυτα και σε πλήρη έκταση όλα τα θεμελιώδη δικαιώματα της και τις κατοχυρωμένες ελευθερίες της. Ο,τιδήποτε άλλο συνεπάγεται κατάφωρη παραβίαση και του αλβανικού Δικαίου και της διεθνούς νομιμότητας και τάξης.

Υπ’ αυτές, λοιπόν, τις συνθήκες η απώλεια του Κατσίφα είναι ένα τεράστιο ζητούμενο για όλους. Η από 28/10/2018 Ανακοίνωση του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών έκανε λόγο για ‘‘επεισόδιο στο χωριό Βουλιαράτες της Αλβανίας, όπου ο συγκεκριμένος έλληνας φέρεται να άνοιξε πυρ με όπλο Kalashnikov εναντίον οχήματος της αλβανικής αστυνομίας, η οποία και επιχείρησε τη σύλληψη του’’.

Αν είναι έτσι, από νομικής απόψεως, ο θάνατος του Κατσίφα ‘‘δικαιολογείται’’ (υφίσταται δηλαδή λόγος άρσης του αδίκου της πράξης των αλβανικών αρχών σύμφωνα με το άρθρο 19 του αλβανικού Ποινικού Κώδικα, που περιέχει ρύθμιση όμοια με το άρθρο 22 του δικού μας Ποινικού Κώδικα) μόνο στην περίπτωση που αποδειχθεί ότι κατά την χρονική διάρκεια του ‘‘επεισοδίου’’ οι αλβανικές αρχές βρισκόταν σε ‘‘άμυνα’’ έναντι ‘‘άδικης και παρούσας’’ επίθεσης του ήδη θανόντος σε βάρος τους και ανταποδίδοντας τα πυρά που δέχθηκαν απ’ αυτόν έτυχε να τον τραυματίσουν θανάσιμα.

 Σε διαφορετική περίπτωση, αν η αλβανική αστυνομία υπερέβη το μέτρο της άμυνας ή αν, πολύ περισσότερο, η θανάτωση του εν λόγω Έλληνα συνέβη με κάποιον τρόπο μετά τη σύλληψη του για παράνομη συμπεριφορά, τότε  η ‘‘απώλεια’’  του είναι ωμή δολοφονία, στυγνή και αποτρόπαια εγκληματική συμπεριφορά των Αρχών της συγκεκριμένης χώρας κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και, ίσως, σαφές ‘‘πολιτικό υπονοούμενο’’ της προς την Ελλάδα.

Το θέμα πάντως απαιτεί μέγιστη προσοχή και κυρίως εξονυχιστική διερεύνηση. Και τούτο διότι -χωρίς η περίπτωση αυτή να συνταυτίζεται με την εκ μέρους μας επίδειξη υπερχειλίζοντος πατριωτισμού ούτε, πολύ περισσότερο, μισαλλόδοξου σωβινισμού (chauvinism)- είναι πρώτα και πάνω απ’ όλα κομβικό ζήτημα σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη γειτονική Χώρα και ειδικότερα των δικαιωμάτων  της ελληνικής μειονότητας, αλλά και υπόθεση απονομής Δικαιοσύνης και προσδιορισμού της θέσης μας στο πλαίσιο των σχέσεων ευρύτερης καλής γειτονίας και εύρυθμης συνύπαρξης και συνεργασίας με την Αλβανία.

Η Ελλάδα εν προκειμένω θα πρέπει να χρησιμοποιήσει όλες τις νομικές και πολιτικές -διπλωματικές της δυνατότητες και να σηκώσει οπωσδήποτε ‘‘ανάστημα’’, χωρίς να… ‘‘μοιρολογεί’’ για την ατυχία της να μην παραμείνει για ‘‘λίγο ακόμα’’ ο κ. Κοτζιάς στο Υπουργείο Εξωτερικών, γι’ αυτό το ‘‘λίγο ακόμα’’ που θα του έδινε την ευκαιρία να λύσει, μετά το ‘‘Σκοπιανό’’, και τις Ελληνο-αλβανικές διαφορές.

Κατερίνη, 2/11/2018

ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ

ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ

LLM in International Commercial Law

LLM in EU Law

LSE Cer. ιn Business, International

Relations and Political Science