“Ο Ορφέας σταυρωμένος επί άγκυρας”

Ο ΟΡΦΕΑΣ “ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟΣ ΕΠI ΑΓΚΥΡΑΣ”

Γράφει ο     ΤΖΙΟΛΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

Πρόκειται για μία μικρή πέτρα από αιματίτη (ήταν μάλλον φυλαχτό) η οποία έγινε γνωστή ως “ο Ορφέας σταυρωμένος επί άγκυρας”.
Δόθηκε το όνομα αυτό, επειδή πάνω στον αιματίτη, εμφανίζονται χαραγμένες οι λέξεις “ΟΡΦΕΟΣ ΒΑΚΚΙΚΟΣ” και παρουσιάζει την αναπαράσταση της σταύρωσης ενός προσώπου πάνω σε άγκυρα.

Βρίσκονταν στο Μουσείο “Bode του Βερολίνου”, (πρώιμη Χριστιανό-Βυζαντινή Συλλογή I), (αριθμός καταγραφής μουσείου 4939). Είχε εκτεθεί στο μουσείο “Bode του Βερολίνου”   από το 1904 και αποτελούσε μέρος κληροδοτήματος του Eduard Gerhard, (γερμανός αρχαιολόγος).
Όμως κατά την διάρκεια του βομβαρδισμού της πόλης από τα συμμαχικά στρατεύματα το 1945, το μουσείο υπέστη σοβαρές ζημιές και το εύρημα, από τότε αγνοείται. Μετά την πτώση του Γ΄ Ράιχ, πολλά κειμήλια που κατείχαν τα μουσεία της ναζιστικής Γερμανίας, είτε καταστράφηκαν είτε εκλάπησαν από τους συμμάχους, ενώ σήμερα κοσμούν ιδιωτικές συλλογές και μουσεία σε Η.Π.Α και Βρετανία.

Ο αιματίτης χρονολογείται τον 2ο- 3ο αι. μ.Χ. Αρχικά θεωρήθηκε ως η πρώτη εγχάρακτη αποτύπωση της σταύρωσης του Χριστού, όμως πολλοί διαφώνησαν, γιατί το “ΟΡΦΕΟΣ ΒΑΚΚΙΚΟΣ” παραπέμπει μάλλον στο “Ορφέας Βάκκος” (παραφθορά του Βάκχος). Εδώ, ο Ορφέας,  θεωρείται ως γιος του Βάκχου και ήταν ο πρώτος ιερέας της διονυσιακής λατρείας.

Ας μην ξεχνάμε πως τα Λείβηθρα, είναι η πατρίδα του Ορφέα. Στα Λείβηθρα γεννήθηκε, έζησε, φονεύθηκε και τάφηκε, ο πρώτος μεγάλος ποιητής τραγουδιστής, ο πρώτος μεγάλος θνητός μουσικός. Παντρεύτηκε την Ευρυδίκη, την κόρη του Απόλλωνα. Μια μέρα είδε την Ευρυδίκη ο Αρισταίος και θέλησε να την αρπάξει.  Η Ευρυδίκη για να αποφύγει τον Αρισταίο, έτρεχε μέσα στη δασωμένη ρεματιά. Κάποια στιγμή μπλέχτηκαν τα μαλλιά της σ’ ένα θάμνο και έπεσε κάτω. Βγήκε μια έχιδνα φαρμακερή, τη δάγκωσε και η αγαπημένη του Ορφέα πέθανε.

Ο Ορφέας, μη μπορώντας να αντέξει τον αιώνιο χωρισμό, πήγε στο αραχνιασμένο βασίλειο των νεκρών. Με το τραγούδι του, παρακάλεσε να του δώσουν πίσω την αγαπημένη του. Οι ανελέητοι θεοί του Κάτω κόσμου δάκρυσαν και ο Πλούτων είπε στον Ορφέα, να πάρει την Ευρυδίκη, με έναν όρο όμως: ώσπου να βγει στο φως του ηλίου, να μη γυρίσει να τη δει. Μπροστά ο Ορφέας με τη λύρα, πίσω του η Ευρυδίκη, πορεύθηκαν προς το φως. Η λαχτάρα του Ορφέα ήταν τόση, που δεν άντεξε. Γύρισε, την είδε και την έχασε για πάντα.
Γύρισε στο φως μόνος. Μάζευε γύρω του τους άντρες των Λειβήθρων και τους μιλούσε για αγνότητα. Ο Ορφέας, ο λυράρης που μάγευε την πλάση έγινε ο ευρετής των οργιαστικών μυστηρίων του Βάκχου, έγινε ο εισηγητής των κρυφών οργιαστικών τελετών του θεού Διόνυσου. Στις τελετές αυτές, που γινόταν σε τακτές μέρες, έπαιρναν μέρος μόνο άνδρες. Γίνονταν σε ένα ειδικό “οίκημα μέγα τε και προς τελετάς εύ πεποιημένον”. Έπαιρνε μέρος «πλήθος Θρακών & Μακεδόνων οπλισμένων», που πριν από τις τελετές άφηναν τα όπλα τους στις πύλες του κτιρίου. Αυτό το κτίριο, αποτελούσε το πρώτο “τελεστήριον” των μυστηρίων του Ορφέα και  βρισκόταν στην πατρίδα του, τα Λείβηθρα.
Όμως οι γυναίκες των Λειβήθρων, μίσησαν τον λυράρη και ένα βράδυ πήραν τα όπλα των ανδρών τους και σκότωσαν τον Ορφέα. Κομμάτιασαν το κορμί του και τα κομμάτια τα πέταξαν στη θάλασσα. Ύστερα από εκείνο το άγριο φονικό, οι γυναίκες των Λειβήθρων, πήγαν να πλύνουν τα ματωμένα χέρια τους, στον ποταμό Ελικώνα. Το ποτάμι όμως, για να μην μολυνθούν τα νερά του, από το αίμα του φονικού, χώθηκε μέσα στη γη, εξαφανίστηκε. Δεν επέτρεψε ο Ελικώνας να εξαγνίσει τις φόνισσες. Εξαφάνισε τα νερά του και το ρεύμα του ξαναφάνηκε τρία χιλιόμετρα μακρύτερα. Βγήκε κοντά στο Δίον. Οι άνθρωποι το ποτάμι εκείνο που θάφτηκε στη γη, που βγήκε ξανά από τα σπλάχνα της, μεγάλο – πλωτό, το ονόμασαν “Βαφύρα”.

Πέρασε καιρός από τη βραδιά του φονικού και έπεσε λοιμός στα Λείβηθρα. Ρώτησαν το μαντείο οι Λειβήθριοι, τι έπρεπε να κάνουν για να σωθούν από το θανατικό και το μαντείο τους είπε, να ψάξουν να βρουν τα κομμάτια του Ορφέα και να τα θάψουν στα Λείβηθρα. Έτσι και έπραξαν. Ο τάφος του, που αρχικά ήταν ένα απλό ηρώο, μετατράπηκε σιγά – σιγά σε ιερό, όπου λατρεύτηκε με θυσίες όπως οι θεοί. Το ιερό αυτό με τον τάφο του Ορφέα, ήταν για τις γυναίκες «παντελώς άβατον».
O Βάκχος για τους Ορφικούς, ήταν το ενοποιητικό στοιχείο του σύμπαντος. Υπήρχε και μέσα στον άνθρωπο και έπρεπε να καλλιεργηθεί με τη μορφή του θείου βρέφους με τη βοήθεια του Ερμή, του αγγελιαφόρου των θεών. O Βάκχος, ως γιος της Δήμητρας, ήταν αδελφός της Περσεφόνης. H Περσεφόνη, που αντιπροσωπεύει την Ψυχή του Κόσμου, είχε ήδη θυσιαστεί. Έτσι, ο Βάκχος ερχόταν ως απελευθερωτής.
Στους πρώτους αιώνες της εμφάνισης του Χριστιανισμού, κάποιοι ταύτισαν το Χριστό με τον Ορφέα. Ίσως ήταν η ομοιότητα των διδαγμάτων και των ηθικών αρχών, μεταξύ Χριστιανισμού & Ορφισμού, που οδήγησε σ’ αυτήν την ταύτιση. Ο σταυρωμένος Ορφέας, ίσως υπενθύμιζε αυτήν την ομοιότητα, ενώνοντας παλαιότερα και νεότερα σύμβολα.
Εξετάζοντας περισσότερο την πέτρα παρατηρούμε το γράμμα V στην απόληξη του σταυρού, κάνοντάς τον να ομοιάζει με άγκυρα, καταδεικνύοντας μας την θεϊκή σωτηρία από τα “άνω προς τα κάτω”, αλλά και την αδερφική σχέση του Βάκχου και της Περσεφόνης για τους Ορφικούς.
Τα επτά αστέρια στη κορυφή του σταυρού, πιθανόν να σχετίζονται με το ότι οι Πυθαγόρειοι, θεωρούσαν ακόμα τον αριθμό επτά (7), ως εικόνα και πρότυπο της τάξης και της αρμονίας στη φύση. Η αρχαία Ελλάδα είχε επτά σοφούς (Θαλής, Βίας, Κλεόβουλος, Περίανδρος, Πιττακός, Σόλων και Χίλων), αλλά και η εκπαίδευση των αγοριών στην αρχαία Σπάρτη άρχιζε στα επτά τους χρόνια.
Οι ελεύθερες τέχνες στην αρχαιότητα ήταν επτά (γραμματική, ρητορική, διαλεκτική, αριθμητική, γεωμετρία, μουσική, αστρονομία). Όμως επτά ήταν και τα θαύματα του αρχαίου κόσμου (Κολοσσός Ρόδου, πυραμίδα Χέοπος, μαυσωλείο Αλικαρνασσού, φάρος Αλεξάνδρειας, κρεμαστοί κήποι Βαβυλώνας, άγαλμα του Δία στην Ολυμπία και ναός της Αρτέμιδας στην Έφεσσο).  Επίσης επτά ήταν και οι στρατηγοί που εκστρατεύσανε κατά της Θήβας, στους “Επτά επί Θήβαις” του Αισχύλου (Άδραστος -Πολυνείκης - Τυδέας - Αμφίαραος - Καπανέας - Ιππομέδοντας - Παρθενοπαίος), όπωςκαι  επτά ήταν οι ήρωες (Ετεοκλής - Πολυφόντας - Μελάνιππος - Μεγαρέας - Ύπερος - Λασθένης - Άκτορας) υπερασπίστηκαν τις επτά πύλες της Θήβας.

Η ημισέληνος σχετίζεται με την θηλυκή δύναμη της φύσης(Αφροδίτη).Τέλος, όποια και να είναι η λύση για το αίνιγμα των συμβόλων, είτε αναπαρίσταται ο Χριστός, είτε ο Ορφέας ως Βάκχος,αυτό μικρή σημασία έχει, αφού καλό θα ήταν να αναλογιστούμε, πόσα παρόμοια αντικείμενα που θα μπορούσαν να μας δώσουν φως και απαντήσεις σε άλυτα αινίγματα, παραμένουν στις μέρες μας χαμένα και κλειδωμένα σε ξένες ιδιωτικές συλλογές του εξωτερικού ! ! !

ΤΖΙΟΛΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

Φιλόλογος - αρχαιολόγος